Vanbračna zajednica
Porodičnim zakonom vanbračna zajednica, kao jedna od ustanova porodičnog prava, definisana je kao trajnija zajednica života žene i muškarca, odnosno vanbračnih partnera, između kojih nema bračnih smetnji, a Ustav RS je izjednačava sa brakom, u skladu sa zakonom.
Danas je ona, u većoj ili manjoj meri, prihvaćen oblik zajednice života, socijalno i pravno, te je vrlo rasprostranjena u nekim evropskim zemljama, dok je u našoj zemlji prvi put regulisana Zakonom o braku i porodičnim odnosima iz 1980. godine.
Odsustvo postojanja bračnih smetnji kao jedan od uslova koji moraju biti ispunjeni da bi vanbračna zajednica proizvodila porodičnopravna dejstva podrazumeva smetnje u pogledu bračnosti, nesposobnosti za rasuđivanje, srodstva (krvnog, adoptivnog i tazbinskog), starateljstva, maloletstva i nedostataka volje.
Kada govorimo o trajnosti, zakonodavac se opredelio za termin “trajnija” koji podrazumeva nameru partnera da ostvare zajednicu sa ovim elementom, elementom trajnosti, odnosno stabilnosti.
Definisanje pojma “trajnija” u mnogome zavisi od stava sudske prakse, te šta će se podrazumevati pod gore navedenim, a šta ne, zavisi od konkretnog slučaja.
Ostale smetnje vrlo su jasno definisane, te ih nećemo posebno objašnjavati.
Dejstva vanbračne zajednice
Dejstva vanbračne zajednice u velikoj meri izjednačena su sa dejstvima braka, obuhvatajući imovinske odnose, obavezu izdržavanja, pravo stanovanja, roditeljsko i starateljsko pravo…
Međutim, osnovna i najvažnija razlika između braka i vanbrače zajednice, te ujedno i najveći problem, jeste to što između vanbračnih partnera ne postoji zakonsko nasleđivanje.
Zakon o nasleđivanju vanbračnog partnera uopšte ne poznaje kao zakonskog naslednika, te ukoliko dođe do smrti jednog od njih drugi ne dobija ništa po automatizmu, osim ukoliko nije određen kao testamentarni naslednik.
U suprotnom moraće da pokrene tužbu da bi dobio ono što mu pripada, dokazujući kako su imovinu u zajednici za života sticali zajedno.
Takođe, ranije odredbe Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju kao korisnika prava na porodičnu penziju nisu poznavale vanbračnog partnera, što je bio još jedan od problema ustanove vanbračne zajednice.
Međutim, izmenama ovog zakona koje su stupile na snagu 2019. godine prvi put se vanbračni partner pominje kao član porodice, odnosno lice koje može da ostvari pravo na porodičnu penziju.
Zakonodavac propisuje uslove za ostvarivanje ovog prava, te izričito navodi da ukoliko je vanbračna zajednica života trajala najmanje tri godine, ili ako sa umrlim osiguranikom, odnosno korisnikom prava ima zajedničko dete ili ako je sudskom presudom vanbračnom partneru utvrđeno pravo na izdržavanje, tada on može steći pravo na porodičnu penziju.
Postojanje vanbračne zajednice i obaveze izdržavanja utvrđuje se u vanparničnom postupku.
Ono što je takođe bitno istaći jeste to da vanbračni partner ulazi u krug lica – članova porodice, kada se radi o nasilju u porodici.
